Met nog slechts een week te gaan tot de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober, staat Nederland op scherp. Het thema immigratie domineert het politieke debat en splijt het land in twee kampen: zij die pleiten voor menselijkheid en opvang, en zij die roepen om grenzen te sluiten. Terwijl de instroom van asielzoekers in 2024 juist licht is gedaald ten opzichte van vorig jaar, lijkt de emotie groter dan ooit.

Aan de rand van het idyllische stadje Brummen, in de provincie Gelderland, wordt de discussie tastbaar. Tussen kastelen, herenhuizen en grazende schapen woedt een fel debat over de komst van een nieuw asielzoekerscentrum (AZC) voor 350 mensen. Wat bedoeld was als een praktische oplossing om de druk op bestaande opvanglocaties te verlichten, is veranderd in een symbool van de politieke verdeeldheid die Nederland in zijn greep houdt.

Een plan dat vastloopt in de nieuwe politieke realiteit

Het opvangproject in Brummen werd al twee jaar geleden ontwikkeld door het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en leek aanvankelijk op brede steun te kunnen rekenen. De bedoeling was om een kleinschalige, tijdelijke locatie te bouwen waar gezinnen en kwetsbare vluchtelingen onderdak zouden krijgen.

Maar sinds de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders in de verkiezingen van november 2023 als grootste partij uit de bus kwam, is de toon in het migratiedebat drastisch veranderd. Waar gemeenten vroeger spraken over “opvangplicht”, spreken lokale politici nu over “opvangdruk”.

Wilders en zijn nieuwe minister voor Asiel en Migratie, Marjolein Faber, hebben de landelijke koers hard aangescherpt. In interviews en campagnetoespraken pleiten zij voor “het strengste immigratiebeleid ooit” — met maatregelen als het sluiten van de grenzen, het terugsturen van Syrische vluchtelingen, het strafbaar stellen van hulp aan uitgeprocedeerde migranten en zelfs het sluiten van bestaande AZC’s.

“Nederland zit vol,” verklaarde Wilders onlangs tijdens een verkiezingsdebat. “Onze dorpen, onze wijken en onze scholen kunnen deze instroom niet meer aan. We moeten stoppen met naïviteit en beginnen met bescherming van onze eigen mensen.”

Een verdeeld land

De uitspraken van Wilders vinden weerklank bij een groeiend deel van de bevolking. Volgens recente peilingen zou de PVV opnieuw de grootste partij worden, met een duidelijke voorsprong op GroenLinks–PvdA en VVD. Vooral in kleinere steden en dorpen, waar de druk op huisvesting en voorzieningen voelbaar is, groeit de steun voor zijn harde lijn.

In Brummen klinkt die verdeeldheid duidelijk door. Tegenstanders van het AZC wijzen op de impact op de lokale gemeenschap en veiligheid. “We leven hier rustig. Een centrum met honderden asielzoekers past niet in onze kleine gemeente,” zegt een buurtbewoner.

Anderen reageren juist met verontwaardiging. “We kunnen niet doen alsof deze mensen niet bestaan,” zegt een vrijwilliger van een lokale hulporganisatie. “Nederland heeft altijd humanitaire waarden hooggehouden. Die mogen we nu niet verloochenen.”

Het gemeentebestuur van Brummen probeert de gemoederen te bedaren, maar het debat blijft fel. De gemeenteraad heeft de beslissing over het project voorlopig uitgesteld tot na de verkiezingen — een teken dat ook lokale politici de spanning voelen van de landelijke wind die vanuit Den Haag waait.

Symbool van een bredere strijd

De strijd om het AZC in Brummen is niet uniek. Overal in Nederland worden vergelijkbare projecten gepolitiseerd. Gemeenten die bereid zijn opvang te bieden, stuiten vaak op hevig lokaal verzet, aangewakkerd door landelijke retoriek.

De cijfers tonen ondertussen een genuanceerder beeld: het aantal asielaanvragen in 2024 ligt lager dan in 2023, volgens cijfers van het COA. Maar voor veel Nederlanders voelt dat anders — de combinatie van woningnood, economische onzekerheid en politieke retoriek heeft het onderwerp tot een emotionele lont gemaakt in een kruitvat van frustratie.

Politicologen wijzen erop dat Wilders er opnieuw in is geslaagd het debat te domineren. “Het gaat niet meer over cijfers of beleid,” zegt een analist van de Universiteit Leiden. “Het gaat over identiteit, over wie wij zijn als land. En daar is Wilders op zijn sterkst.”

Nederland op een kruispunt

Met de verkiezingen voor de deur lijkt de toekomst van het Nederlandse migratiebeleid volledig open te liggen. Als de PVV haar voorsprong behoudt, kan het land afstevenen op de strengste koers ooit — met grote gevolgen voor Europa en de internationale reputatie van Nederland als tolerant en humaan land.

Ondertussen kijken de inwoners van Brummen en vele andere gemeenten met spanning toe. Want in hun dorpen en steden wordt niet alleen beslist over de komst van een opvangcentrum — maar over de ziel van Nederland zelf.