Nieuwe wetten over seksueel gedrag leiden tot heftige conflicten die onverwachte gevolgen kunnen hebben…

Sinds 1 juli 2024 is in Nederland de nieuwe Wet seksuele misdrijven van kracht, en al bij de eerste grote rechtszaak waarin deze wet centraal staat, lopen de spanningen hoog op. De wetgeving, bedoeld om slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag beter te beschermen, heeft de spelregels veranderd: waar voorheen dwang of geweld essentieel was om verkrachting aan te tonen, draait het nu vooral om één cruciaal punt — expliciete en wederzijdse instemming.

De zaak die op dit moment voor de rechter ligt, wordt door velen gezien als een lakmoesproef voor deze wet. Het draait om een virale video die tijdens Koningsdag 2024 werd opgenomen. In de beelden is te zien hoe een seksuele handeling plaatsvindt op een drukke locatie, ogenschijnlijk zonder dat er expliciete toestemming werd gegeven. De verdachte wordt aangeklaagd voor verkrachting, ondanks het ontbreken van traditioneel “bewijs van dwang”. Dat roept vragen op over intentie, interpretatie en wat instemming vandaag de dag precies betekent.

De kern van de nieuwe wet: instemming of stilte?

De nieuwe wet maakt het mogelijk om verkrachting of aanranding vast te stellen zonder dat er fysiek geweld of verbale bedreigingen nodig zijn. Het uitgangspunt is of de andere persoon duidelijk en expliciet heeft ingestemd met de seksuele handeling. Dat kan verbaal, fysiek of op andere ondubbelzinnige wijze. Maar als iemand zwijgt, bevriest of afwijzend reageert, dan wordt dat onder de wet geïnterpreteerd als een gebrek aan instemming — en dat kan nu voldoende zijn voor een veroordeling.

Critici van de wet zeggen dat deze aanpak de grenzen tussen misverstand en misdaad te dun maakt. Wat als de verdachte meende dat er sprake was van wederzijdse aantrekkingskracht? Wat als het slachtoffer geen “nee” zei, maar ook geen “ja”? De wet legt de verantwoordelijkheid bij de initiatiefnemer om actief na te gaan of de ander instemt — iets wat in de praktijk moeilijk te bewijzen of te weerleggen is.

De zaak Koningsdag: een testcase met impact

De zaak rondom de Koningsdagvideo bevat al deze spanningsvelden. Volgens de aanklager is er geen enkel moment waarop de vrouw in de video haar instemming gaf. Integendeel, haar lichaamstaal zou afwijzend zijn geweest, en haar stilzwijgen wordt in deze context als “freeze response” geïnterpreteerd — een bekende reactie op angst of trauma.

De verdediging stelt echter dat de beelden uit hun context zijn gehaald, en dat de situatie minder eenduidig was dan het publiek denkt. Volgens hen was er geen sprake van agressie of dwang, en had de verdachte geen reden om te denken dat de handeling ongewenst was.

De zaak wordt met argusogen gevolgd door juristen, belangenorganisaties en media. De uitspraak kan het juridisch kader voor toekomstige zedenzaken drastisch beïnvloeden. Want als de rechter oordeelt dat er inderdaad sprake was van verkrachting zonder fysiek geweld of verbale afwijzing, zal dat de drempel voor vervolging en veroordeling aanzienlijk verlagen.

Verdeeldheid in de samenleving

De publieke opinie is verdeeld. Veel mensen — met name slachtoffers en belangenorganisaties — juichen de wet toe omdat het erkenning geeft aan ervaringen waarin dwang nooit uitgesproken werd, maar waarin de seksuele handeling wél ongewenst en traumatisch was. Zij wijzen erop dat jarenlang te veel slachtoffers buiten het strafrecht vielen omdat ze geen zichtbare verwondingen of bewijs van verzet konden laten zien.

Anderen maken zich zorgen over mogelijke valse beschuldigingen of misverstanden die tot strafrechtelijke vervolging kunnen leiden. Wat als iemand zich achteraf anders voelt over een seksuele ervaring? Wat als non-verbale signalen verkeerd worden geïnterpreteerd?

Morele en juridische verschuiving

De invoering van deze wet markeert een duidelijke verschuiving in hoe Nederland kijkt naar seksueel gedrag, verantwoordelijkheid en communicatie. Waar seks vroeger als vanzelfsprekend werd gezien zolang er geen expliciet “nee” klonk, geldt nu het tegenovergestelde: zonder een duidelijke “ja” loop je risico.

Dat betekent ook dat gesprekken over seks, consent en wederzijds respect belangrijker zijn dan ooit. Vooral onder jongeren is er een groeiende behoefte aan seksuele voorlichting die verder gaat dan techniek en biologie — maar die focust op grenzen, communicatie en wederzijds respect.

Wat nu?

De uitspraak in deze zaak zal niet alleen gevolgen hebben voor de betrokkenen, maar ook voor het juridische landschap en het maatschappelijk debat. Want de kernvraag blijft: kunnen we iemand veroordelen op basis van houding, lichaamstaal en het ontbreken van instemming — ook zonder geweld of verbaal verzet?

Wat deze zaak laat zien, is dat seksuele omgang in de 21e eeuw niet alleen gaat over wat je doet, maar vooral over hoe je weet of de ander dat ook wil. En dat die vraag, hoe eenvoudig hij ook klinkt, juridische, morele en persoonlijke gevolgen kan hebben die niemand had kunnen voorspellen…