De verkiezingsuitslag is officieel nog niet helemaal rond, maar de kaarten lijken inmiddels geschud. Na het tellen van de stemmen van Nederlanders in het buitenland blijkt D66 haar voorsprong op de PVV iets verder te hebben vergroot.

De liberalen van Rob Jetten komen steviger als winnaar uit de bus, terwijl Geert Wilders’ partij nét achterblijft. Toch is de race nog niet helemaal voorbij, want de Kiesraad moet de definitieve uitslag nog vaststellen.

Nederlanders in het buitenland zorgen voor extra spanning

De briefstemmen van Nederlanders die in het buitenland wonen, zijn dit jaar belangrijker dan ooit. Vaak gaat het om tienduizenden stemmen – vergelijkbaar met een grote gemeente – maar zelden krijgen ze zoveel aandacht als nu.

De reden? De uitslag van deze verkiezingen was ongekend spannend. D66 en de PVV bleven tot het laatste moment nek aan nek, met slechts enkele duizenden stemmen verschil.

Toen woensdagavond duidelijk werd dat D66 aan kop ging, kroop de PVV in de uren daarna steeds dichterbij. Elke nieuwe uitslag uit gemeenten bracht de marge weer wat omlaag.

Daardoor keken politici, media en kiezers reikhalzend uit naar de buitenlandse stemmen.

Uiteindelijk bleek dat die stemmen in het voordeel van D66 uitpakten. De partij van Jetten kan daardoor haar positie als grootste partij van Nederland behouden.

GroenLinks-PvdA populair onder expats

Opvallend is dat Nederlanders in het buitenland niet massaal voor D66 kozen, maar vooral voor GroenLinks-PvdA.

Bijna drie op de tien briefstemmen gingen naar de linkse fusiepartij van Frans Timmermans.

D66 kwam op de tweede plaats met 18,6 procent van de stemmen, een duidelijke stijging van zo’n acht procentpunt ten opzichte van de vorige verkiezingen.

Toch ligt dat aandeel nog altijd iets lager dan het landelijke gemiddelde. Een mogelijke verklaring is de timing van de campagne.

De opmars van Rob Jetten kwam pas echt op gang in de laatste fase voor de verkiezingen, terwijl de meeste Nederlanders in het buitenland hun stem al eerder per post hadden verstuurd. Daardoor profiteerde D66 minder van het late momentum dat de partij in Nederland zelf omhoogstuwde.

CDA en VVD wisselen van plek in het buitenland

Interessant is ook dat de traditionele middenpartijen het buiten Nederland anders doen dan thuis. Het CDA scoorde in het buitenland opvallend goed met 10,3 procent van de stemmen – een forse stijging. De VVD daarentegen moest flink inleveren en zakte naar 9,7 procent.

De PVV, Volt en Ja21 maakten het rijtje van populaire buitenlandse keuzes compleet, maar bleven ver achter bij de top drie.

Het laat zien dat het buitenland een iets ander politiek landschap kent. Expats kiezen vaker voor partijen die bekendstaan om hun internationale blik en progressieve waarden.

Toch is het verschil met eerdere jaren kleiner dan verwacht. Ook onder Nederlanders in het buitenland lijkt de roep om verandering groter te worden.

D66 blijft steken op 26 zetels – SP krijgt laatste restzetel

Hoewel de briefstemmen D66 een extra duwtje in de rug geven, levert het de partij geen extra zetel op. Na het tellen van alle stemmen, inclusief die uit het buitenland, blijft D66 steken op 26 zetels in de Tweede Kamer.

De laatste restzetel gaat verrassend genoeg naar de SP, die daarmee op drie zetels uitkomt. Voor de socialisten is dat een kleine opsteker na een teleurstellende uitslag.

Voor D66 is het verlies van die mogelijke restzetel geen ramp. Sterker nog, strategisch gezien pakt het misschien beter uit.

Met 26 zetels blijft de partij stevig aan kop, zonder dat er complexe coalitieberekeningen opnieuw moeten worden gemaakt. De winst is symbolisch belangrijker dan numeriek.

De centrumrechtse droom lijkt voorbij

Voor VVD’ers en CDA’ers die hoopten op een centrumrechtse coalitie is de uitkomst teleurstellend. Zonder de 27e zetel voor D66 is een meerderheid met VVD, CDA en Ja21 buiten bereik.

Samen komen die partijen uit op 75 zetels – precies één te weinig voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Daarmee spat de droom van een rechts-liberale coalitie voorlopig uiteen.

De blik richt zich nu op een andere combinatie: D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA. Die vier partijen tellen samen 86 zetels, en ook in de Eerste Kamer zouden ze samen sterker staan.

In de Senaat zouden ze 35 zetels hebben, een flink stuk meer dan de 24 die de variant met Ja21 zou opleveren. Voor Jetten lijkt dat dus een logische richting om te verkennen.

VVD blijft dwarsliggen over samenwerking met links

Toch ligt een samenwerking met GroenLinks-PvdA politiek gevoelig. VVD-leider Dilan Yesilgöz heeft tijdens de campagne meerdere keren duidelijk gemaakt dat ze niets ziet in een kabinet met de linkse fusiepartij.

Volgens haar zou zo’n combinatie te veel op ideologisch drijfzand zijn gebouwd, met te grote verschillen in visie over migratie, klimaat en financiën.

Aan de andere kant is ook bij GroenLinks-PvdA de sfeer allesbehalve euforisch. De partij verloor flink aan zetels en zag lijsttrekker Frans Timmermans kort na de uitslag opstappen.

Het imago van de partij heeft een klap gekregen, en intern klinkt de roep om vernieuwing luider dan ooit. Dat maakt de positie van de partij binnen eventuele formatiegesprekken wankel.

Nieuwe verkenner moet lastige puzzel leggen

D66 heeft aangekondigd dat Rob Jetten dinsdag een verkenner zal voordragen. Die moet de eerste gesprekken voeren over mogelijke coalities.

De kans is groot dat de verkenner vooral zal kijken naar de combinatie van D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA. Dat is immers de enige variant die voldoende zetels heeft én steun kan vinden in de Eerste Kamer.

Maar makkelijk wordt het niet. De meningsverschillen tussen de partijen zijn groot, zeker op thema’s als migratie, stikstof en zorg.

Bovendien speelt ook het persoonlijke wantrouwen tussen sommige partijleiders mee. Na jaren van politieke polarisatie is het vertrouwen in Den Haag broos – niet alleen bij de kiezer, maar ook tussen de partijen zelf.

D66 positioneert zich als stabiele factor

Voor Jetten is de huidige situatie zowel een kans als een uitdaging. Hij kan zich profileren als de nieuwe stabiele kracht in het politieke midden, maar hij moet ook laten zien dat hij daadwerkelijk een regering kan vormen.

De verkiezingswinst is pas het begin; zonder een werkbare coalitie heeft D66 weinig aan haar extra zetels.

Dat D66 de meeste stemmen kreeg van hoogopgeleide en jongere kiezers, geeft de partij een duidelijk profiel, maar maakt de brug naar de VVD en het CDA lastig. Die partijen trekken juist meer traditionele en oudere kiezers. Het vinden van gemeenschappelijke grond wordt dus een ingewikkelde oefening in compromissen.

Conclusie: verkiezingsstrijd beslist, politieke strijd begint pas

Met de buitenlandse stemmen geteld, lijkt de verkiezingsuitslag definitief in het voordeel van D66 uit te vallen.

De PVV komt net tekort om de liberale partij voorbij te steken. Toch is de politieke strijd verre van voorbij. De komende weken zal duidelijk worden of Jetten zijn winst kan verzilveren aan de onderhandelingstafel.

Eén ding is zeker: Nederland staat voor een nieuwe politieke fase, waarin het zoeken naar samenwerking belangrijker wordt dan ooit.

De komende dagen volgen lokale hertellingen, waarna de Kiesraad de definitieve uitslag bekendmaakt. Pas daarna kan de echte formatie beginnen – en wordt duidelijk of de winst van D66 daadwerkelijk omgezet kan worden in macht.