De tweede dag van de kabinetsformatie in Den Haag verloopt allesbehalve soepel.

Verkenner Wouter Koolmees spreekt vandaag de kleinere fracties, maar veel leiders grijpen het moment aan om vooral hun onvrede te uiten over de opstelling van de VVD en de richting van de onderhandelingen.

Terwijl D66-leider Rob Jetten vasthoudt aan zijn wens voor een breed middenkabinet met GroenLinks-PvdA, VVD en CDA, blijft Dilan Yesilgöz van de VVD categorisch weigeren om met die combinatie in zee te gaan. Daardoor blijft de formatie muurvast zitten.

Ouwehand: ‘De VVD geeft antidemocratische krachten ruimte’

Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren spaarde de VVD niet toen ze bij verkenner Koolmees aanschoof. Volgens haar ligt “het probleem bij de VVD zelf”.

Ze verwijt de partij dat ze de afgelopen jaren heeft samengewerkt met partijen die volgens haar “antidemocratische krachten” vertegenwoordigen.

Ouwehand benadrukte dat de spanningen in de samenleving zijn toegenomen sinds het kabinet-Schoof aantrad. “De haat is toegenomen, mensen zijn opgehitst, er is meer geweld,” aldus de PvdD-leider. Ze vindt dat de VVD mede verantwoordelijk is voor die verharding en dat de partij eerst “huiswerk moet doen” voordat er over een nieuw kabinet wordt gesproken.

SGP ziet samenwerking met D66 absoluut niet zitten

Aan de andere kant van het politieke spectrum maakte SGP-leider Chris Stoffer duidelijk dat hij niets ziet in een kabinet met D66. Volgens Stoffer moet er “recht worden gedaan aan de verkiezingsuitslag”, die volgens hem duidelijk centrumrechts is.

Hij wil niet alleen niet regeren met D66, maar ook niet als gedoogpartner fungeren van een coalitie waar die partij deel van uitmaakt.

“De verschillen zijn te groot, vooral op medisch-ethische onderwerpen zoals abortus en euthanasie,” zei hij. Ook op thema’s als klimaat en stikstof ligt de SGP mijlenver van D66 af.

SP noemt middenkabinet ‘vrij rechts’

Jimmy Dijk van de SP had naar eigen zeggen “een goed gesprek” met de verkenner, maar ziet weinig reden voor optimisme. De SP verloor opnieuw flink bij de verkiezingen en houdt nog maar drie zetels over. Volgens Dijk is regeren voor zijn partij “niet realistisch”.

Hij vindt dat de formatievoorstellen die nu op tafel liggen – met combinaties als D66, VVD, CDA en JA21 of GroenLinks-PvdA – allemaal te veel naar rechts leunen.

“Er wordt dan gesproken over een middenkabinet, maar ik vind het alsnog vrij rechts,” aldus Dijk. Zijn prioriteit ligt bij het aanpakken van bestaansonzekerheid en de woningnood, niet bij meeregeren.

ChristenUnie: ‘De grote partijen moeten hun verantwoordelijkheid nemen’

Mirjam Bikker van de ChristenUnie benadrukte na haar gesprek dat het nu vooral aan de grotere partijen is om “snelheid in de formatie” te brengen.

Ze riep de leiders van D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA op om volwassen keuzes te maken. “Grow up,” zei Bikker letterlijk, verwijzend naar de voortdurende blokkades en machtsspelletjes in Den Haag.

Volgens haar snakt Nederland naar “betrouwbare en daadkrachtige politiek”, zeker nu het vertrouwen in de overheid op een dieptepunt is beland.

Zelf ziet ze geen rol voor de ChristenUnie in een nieuw kabinet: “Met drie zetels is het aan anderen om verantwoordelijkheid te nemen. Wij blijven constructief vanuit de Kamer.”

Denk wil ‘breken met extreemrechts klimaat’

Stephan van Baarle van Denk maakte duidelijk dat zijn partij juist wil bijdragen aan een zo progressief mogelijke coalitie. Hij pleit voor een harde breuk met “het extreemrechtse klimaat” dat volgens hem de afgelopen twee jaar is ontstaan.

Denk wil dat een nieuw kabinet prioriteit geeft aan de bestrijding van discriminatie en racisme, en opkomt voor de rechten van Palestijnen.

Van Baarle zei bereid te zijn om bestuursverantwoordelijkheid te nemen.

Zijn partij heeft ervaring met regeren op lokaal niveau, bijvoorbeeld in Rotterdam, waar Koolmees eerder als informateur een coalitie smeedde waarin Denk ook deelnam.

Verkenner Koolmees: ‘Er zullen compromissen nodig zijn’

Wouter Koolmees zelf hield zich vandaag op de vlakte. Hij benadrukte dat hij pas aan het eind van de dag zijn “mind zal opmaken”. Wel gaf hij aan dat er de komende dagen “de nodige compromissen gesloten zullen moeten worden” als partijen eruit willen komen.

Koolmees heeft een zware taak: hij moet een pad vinden tussen partijen die elkaar op voorhand al uitsluiten.

De VVD wil niet met GroenLinks-PvdA, de SGP wil niet met D66, de SP wil uberhaupt niet regeren en BBB houdt de boot af. Tegelijkertijd is de PVV met 26 zetels te groot om volledig te negeren – maar die partij ligt bij veel anderen nog altijd gevoelig.

Wilders blijft aandringen op deelname

Geert Wilders herhaalde gisteren nogmaals dat zijn partij recht heeft op een plek aan de onderhandelingstafel.

Hij wijst erop dat de PVV net zo groot is als D66 en dat het “niet democratisch” is om zijn partij uit te sluiten zonder te onderhandelen. Volgens Wilders kan de PVV zorgen voor een stabiele meerderheidscoalitie, maar “dan moet men ons wel een kans geven”.

Als dat niet gebeurt, waarschuwde hij, zal de PVV “te vuur en te zwaard oppositie voeren” tegen elk kabinet dat zonder zijn partij tot stand komt.

Timmermans sluit terugkeer definitief uit

Ook voormalig GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans liet van zich horen. In een interview bij RTL Tonight zei hij dat een politieke comeback “heel onwaarschijnlijk” is.

Zelfs als zijn partij in een nieuw kabinet terechtkomt, wil hij “absoluut niet” als minister aan de slag. Zijn uitspraken maken een terugkeer naar de landelijke politiek vrijwel uitgesloten.

Patstelling lijkt compleet

Na twee dagen formeren is duidelijk dat de verschillen tussen partijen nog groot zijn. D66 wil een breed middenkabinet met de VVD, CDA en GroenLinks-PvdA, maar de VVD houdt die deur gesloten.

Aan de rechterkant hoopt JA21 juist dat de PVV niet langer wordt uitgesloten, terwijl kleinere partijen als de SGP en ChristenUnie hun handen aftrekken van deelname.

Het resultaat is een politieke patstelling waarin iedereen naar elkaar kijkt, maar niemand echt beweegt. Verkenner Koolmees heeft nog maar een paar dagen om zijn eerste verslag in te leveren, maar een doorbraak lijkt voorlopig ver weg.

De komende dagen spreekt hij nog met Volt, 50Plus en Forum voor Democratie.

Pas daarna zal blijken of er ergens nog ruimte is om bruggen te slaan tussen de partijen – of dat Nederland opnieuw een lange, ingewikkelde formatie tegemoet gaat.