De kabinetsformatie in Den Haag lijkt muurvast te zitten, maar verkenner Wouter Koolmees heeft een opvallende stap gezet. Terwijl de meeste politieke leiders het al bijna hadden opgegeven, lijkt hij een nieuwe richting te willen inslaan.

Volgens bronnen dicht bij het Binnenhof overweegt Koolmees in zijn verslag te adviseren dat D66 en CDA als eerste met elkaar om tafel gaan. Een besluit dat niemand had zien aankomen.

Na weken van gesprekken, telefoontjes en overlegmomenten lijkt er nog altijd geen zicht op een stabiele coalitie.

De verkiezingsuitslag heeft Nederland opgeschud: geen enkele partij komt in de buurt van een meerderheid, en de verschillen tussen de grote partijen zijn groter dan ooit. VVD-leider Dilan Yesilgöz wil graag een centrumrechts kabinet vormen met D66, CDA en JA21, maar D66-leider Rob Jetten voelt daar weinig voor.

Hij ziet liever een samenwerking met GroenLinks-PvdA, iets waar de VVD juist faliekant op tegen is.

Het gevolg: stilstand. De ene na de andere verkenningsronde leverde weinig op, en de hoop dat er voor kerst een kabinet op het bordes bij de koning zou staan, vervaagt met de dag.

Verkenner Wouter Koolmees, zelf voormalig minister van D66 en tegenwoordig topman bij de NS, kreeg de zware taak om te onderzoeken welke coalitievarianten nog haalbaar zijn. Vandaag legt hij de laatste hand aan zijn verslag, dat hij vanavond rond 19.00 uur overhandigt aan de voorzitter van de Tweede Kamer.

Volgens ingewijden zal Koolmees niet opnieuw dezelfde rondjes draaien met dezelfde partijen. In plaats daarvan lijkt hij te kiezen voor een verrassende aanpak: D66 en CDA zouden als eersten met elkaar in gesprek moeten gaan om te kijken waar ze elkaar kunnen vinden.

Pas daarna zouden andere partijen, zoals VVD of GroenLinks-PvdA, kunnen aansluiten.

Dat advies zou opvallend zijn, omdat juist D66 en CDA de afgelopen weken ver uit elkaar leken te staan.

D66-leider Jetten liet na zijn gesprek met Koolmees weten dat hij vindt dat het “nu echt tijd is om de inhoud in te duiken”.

Volgens hem moeten partijen stoppen met eindeloze strategische spelletjes en zich richten op de grote thema’s: woningnood, klimaat en zorg. “Niet meer rondjes blijven draaien,” zei hij tegen de pers.

Aan de andere kant stond CDA-leider Henri Bontenbal, die benadrukte dat het probleem niet bij hem ligt. “Wij zitten constructief in de wedstrijd,” verklaarde hij. Maar wat hij bedoelde met ‘constructief’, liet hij open. Wel maakte hij duidelijk dat zijn partij bereid is om te praten, zolang er respectvol wordt omgegaan met elkaars standpunten.

Bij de VVD ziet men de situatie heel anders. Partijleider Dilan Yesilgöz benadrukte na haar bezoek aan Koolmees dat er volgens haar “helemaal geen probleem” is.

De VVD wil nog steeds snel tot een kabinet komen, liefst nog voor de feestdagen. Ze houdt vast aan een combinatie met D66, CDA en JA21 – een centrumrechts kabinet dat volgens haar “de balans kan brengen die Nederland nu nodig heeft”.

Toch is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Want Jetten van D66 ziet een samenwerking met JA21 helemaal niet zitten.

Hij wil juist een kabinet dat breder steun vindt aan de linkerkant, en niet afhankelijk is van partijen die weinig op hebben met klimaatbeleid of Europese samenwerking.

Koolmees bevond zich de afgelopen week in het oog van de politieke storm. Hij sprak alle fractievoorzitters, belde meerdere keren met partijleiders, en probeerde waar mogelijk bruggen te slaan.

Toch bleef de conclusie dezelfde: de standpunten liggen ver uiteen, en het onderlinge vertrouwen is laag.

Toen journalisten hem vroegen of zijn advies verrassend zou zijn, antwoordde Koolmees met een glimlach: “Dat weet ik niet.” Daarmee liet hij alle opties open, maar insiders vermoeden dat hij met zijn voorstel om D66 en CDA bij elkaar te zetten een poging doet om de patstelling te doorbreken.

Een extra complicatie is de positie van de Eerste Kamer. Zowel een mogelijke centrumlinkse als een centrumrechtse coalitie zou daar geen meerderheid hebben.

Eerste Kamervoorzitter Mei Li Vos (GL-PvdA) wees er tijdens haar gesprek met Koolmees op dat dit geen nieuw probleem is. “Sinds 2010 heeft geen enkel kabinet nog vanzelf een meerderheid in de senaat,” zei ze.

Volgens Vos moeten partijen leren samenwerken per wetsvoorstel en niet te veel vasthouden aan een dichtgetimmerd regeerakkoord. “De Eerste Kamer moet vooral beoordelen of wetten goed in elkaar zitten,” aldus Vos. Toch erkende ze dat de huidige versnippering – met inmiddels negentien fracties – het er niet eenvoudiger op maakt.

Naast de formatieperikelen speelde er ook nog een opvallend incident in de Eerste Kamer. Binnen de Partij voor de Dieren ontstond een ruzie over wie nu eigenlijk de officiële fractie vormt.

Senator Visseren-Hamakers besloot na een conflict met collega’s Koffeman en Nicolaï om alleen verder te gaan, maar mocht daarbij niet de naam “Partij voor de Dieren” blijven gebruiken.

Het partijbestuur noemde het “jammer” maar staat wel achter haar. Volgens de partijleiding geniet Visseren-Hamakers “brede steun binnen de achterban”. Het incident laat zien hoe broos de politieke verhoudingen momenteel zijn – niet alleen in de Tweede, maar ook in de Eerste Kamer.

Ondertussen bereidt Den Haag zich voor op de installatie van de nieuwe Tweede Kamer. Zeventig Kamerleden nemen afscheid, onder wie verschillende bekende gezichten.

De vertrekkers kregen bloemen, een persoonlijk woord van Kamervoorzitter Bosma en zelfs tromgeroffel op de bankjes – een traditie bij afscheid.

Morgen worden de nieuwe Kamerleden beëdigd, waarna donderdag meteen het debat over het verslag van Koolmees op de agenda staat. Dan zal ook worden besloten wie de volgende stap in de formatie mag zetten: een nieuwe verkenner of een informateur die de coalitiegesprekken officieel voortzet.

Voor Wouter Koolmees zelf is dit het einde van zijn rol in de formatie. Na het indienen van zijn verslag keert hij terug naar zijn functie als hoogste baas bij de Nederlandse Spoorwegen. Zijn korte maar intensieve periode als verkenner zal de geschiedenis ingaan als één van de moeilijkste formaties van de afgelopen jaren.

De Nederlandse politiek bevindt zich op een kruispunt. De formatie zit muurvast, maar het advies van Koolmees om D66 en CDA samen te brengen, zou weleens de eerste stap kunnen zijn naar een doorbraak. Of dat ook daadwerkelijk lukt, zal blijken in het debat van donderdag.

Eén ding is duidelijk: het vertrouwen tussen de partijen is broos, de verschillen zijn groot, en de tijd tikt. Toch leeft er hoop dat een nieuwe samenwerking, hoe onwaarschijnlijk ook, langzaam vorm kan krijgen – als de wil om te regeren groter blijkt dan de drang om te blijven ruzieën.