Nederland beleeft een verkiezingsstrijd die zijn weerga niet kent. Met vrijwel alle stemmen geteld, staan D66 en de PVV exact gelijk in zetels — maar de partij van Rob Jetten heeft dankzij de stemmen uit Amsterdam een kleine voorsprong.

Slechts zo’n 15.000 stemmen scheiden beide partijen van elkaar, een historisch klein verschil dat uiteindelijk zal bepalen wie het voortouw mag nemen in de kabinetsformatie.

Volgens de laatste prognose van het ANP staan zowel D66 als de PVV op 26 zetels. De spanning loopt op, want het is al decennia geleden dat twee partijen zó dicht bij elkaar lagen.

Zelfs bij de verkiezingen van 2010, toen de VVD met één zetel verschil won van de PvdA, was het verschil groter dan nu.

Amsterdam geeft de doorslag

De hoofdstad speelt een cruciale rol in deze verkiezingsontknoping. D66 wist in Amsterdam, na GroenLinks-PvdA, de meeste stemmen te trekken.

Daarmee versloeg de partij van Rob Jetten de PVV ruimschoots. Slechts 6,9 procent van de Amsterdammers koos voor Geert Wilders, wat genoeg was om het landelijke verschil te kantelen.

Ook in Hilversum en op Saba behaalde D66 overtuigende winsten. Op het Caribische eiland stemde zelfs bijna de helft van de kiezers op D66.

Dat lijkt misschien marginaal — het gaat immers om slechts enkele honderden stemmen — maar bij zulke kleine marges kan elke stem het verschil maken.

Rob Jetten reageerde opgetogen, maar voorzichtig. “Er moet snel een stabiel kabinet aan het werk, en partijen moeten niet alleen naar hun achterban kijken,” zei hij. Tegelijkertijd riep hij op om de definitieve telling af te wachten: “Of D66 of de PVV de grootste wordt, maakt uit. Maar wat mij betreft telt elke stem.”

Wilders wil wachten met verkenner: ‘Eerst alle stemmen tellen’

Aan de andere kant van het politieke spectrum wil Geert Wilders niet dat de formatie wordt gestart voordat álle stemmen zijn geteld. De PVV-leider heeft Kamervoorzitter Bosma gevraagd om te wachten met het aanwijzen van een verkenner.

“Het kan niet zo zijn dat de verkenner van een partij wordt aangewezen terwijl we niet eens zeker weten wie de grootste is,” aldus Wilders. Volgens hem bepaalt de regel duidelijk dat de grootste partij het initiatief krijgt bij de formatie, ongeacht of andere partijen hebben aangegeven niet met hem te willen samenwerken.

Het verschil is zo klein dat zelfs de stemmen uit het buitenland — ongeveer 90.000 stuks — nog van doorslaggevend belang kunnen zijn. Veel van die stemmen gaan traditioneel naar progressieve partijen als GroenLinks-PvdA of D66, maar de PVV heeft de afgelopen jaren ook aanhang gewonnen onder Nederlandse expats.

Opvallende uitslagen per gemeente

Terwijl in Amsterdam D66 de winst pakte, deed de PVV het goed in talloze kleinere gemeenten. In Epe, Oude IJsselstreek en Venray werd Wilders’ partij de grootste, ondanks een licht verlies ten opzichte van 2023.

In Sint-Michielsgestel draaide D66 de rollen juist om: waar de PVV daar eerder de meeste stemmen kreeg, pakte D66 nu de winst.

De partij steeg van 8 naar 20 procent van de stemmen, terwijl de PVV kelderde van 25 naar 18 procent. Ook het CDA boekte lokaal forse winst — vooral in traditionele regio’s waar de partij bij de vorige verkiezingen veel kiezers was kwijtgeraakt aan NSC.

Op Bonaire en Saba stemden de meeste kiezers op D66, terwijl de PVV daar nauwelijks voet aan de grond kreeg. Op de eilanden was de opkomst laag, maar toch voldoende om de landelijke cijfers iets te verschuiven.

Brand, blanco stemmen en hertellingen

De spanning rond deze verkiezingen is niet alleen politiek voelbaar, maar ook organisatorisch. In Venray moest het tellen tijdelijk worden stilgelegd nadat er brand uitbrak in het gemeentehuis. De stembiljetten bleven gelukkig ongedeerd, maar het tellen liep vertraging op.

Ook in andere gemeenten moest men corrigeren. Zo werd in de Oude IJsselstreek een fout hersteld waardoor de PVV weer iets dichter bij D66 kwam.

Volgens het ANP zijn er nog elf gemeenten die hun eindstand moeten bevestigen, waaronder Amsterdam, Almere en Helmond.

Daarnaast zorgde een opvallend fenomeen voor gesprek: het aantal blanco stemmen is verdubbeld. Meer dan 39.000 Nederlanders leverden een leeg stembiljet in, tegenover ruim 19.000 twee jaar geleden. Veel kiezers deden dit uit protest of omdat ze geen vertrouwen hebben in welke partij dan ook.

‘Nog nooit zó klein verschil tussen twee grootste partijen’

Volgens politicologen is het ongekend hoe dicht de partijen bij elkaar liggen. Sinds 1956, toen de Tweede Kamer 150 zetels kreeg, is het nog nooit voorgekomen dat de twee grootste partijen evenveel zetels hebben.

“Het laat zien hoe verdeeld Nederland is,” zegt een analist. “Waar D66 profiteert van stedelijke kiezers en hoogopgeleiden, haalt de PVV juist veel stemmen in kleinere gemeenten en buitengebieden. De strijd tussen stad en land is duidelijk voelbaar.”

In de vorige verkiezingen wist Wilders de grootste te worden, maar verloor hij dit keer in bijna elke gemeente stemmen. Toch behoudt de PVV een brede achterban en scoort de partij in veel regio’s nog altijd boven de 20 procent.

VVD en JA21 kijken naar rechts kabinet

Ondertussen kijken andere partijen alvast vooruit. VVD-leider Dilan Yesilgöz liet weten dat ze nog steeds inzet op een centrumrechts kabinet.

Ze sluit samenwerking met GroenLinks-PvdA voorlopig uit. Volgens haar zou een combinatie van D66, VVD, CDA en JA21 met 75 zetels nét geen meerderheid hebben, maar “er zijn nog mooie variaties mogelijk.”

JA21-leider Joost Eerdmans reageerde optimistisch op de uitslag van zijn partij, die naar verwachting negen zetels haalt. “Er is veel mogelijk aan de rechterkant,” zei hij. “Liever een stabiel kabinet over een paar maanden dan een rommelig kabinet voor kerst.”

Een nieuw politiek landschap

De verkiezingsavond bracht niet alleen spanning, maar ook een politieke aardverschuiving. Frans Timmermans kondigde zijn vertrek aan als leider van GroenLinks-PvdA, nadat zijn partij vijf zetels verloor. Binnen de fusiebeweging wordt nu gekeken naar Jesse Klaver als nieuwe fractievoorzitter.

Ook kleinere partijen kenden bijzondere momenten: 50Plus keert terug in de Tweede Kamer met twee zetels, terwijl Volt een zetel verloor. De SP zakt naar drie zetels, maar leider Jimmy Dijk zegt “brede steun” te voelen voor de toekomst.

Tegelijkertijd profiteerden CDA en FVD van de verschuiving. Het CDA won fors in traditionele regio’s, terwijl Forum voor Democratie met zeven zetels terugkeert als een factor van betekenis.

Wat betekenen deze cijfers voor Nederland?

Het is nog te vroeg om te zeggen welke partij het voortouw mag nemen in de formatie, maar één ding is duidelijk: Nederland is politiek volledig verdeeld.

De strijd tussen D66 en de PVV symboliseert een breder maatschappelijk verschil tussen progressief en conservatief, tussen stad en platteland, tussen globalisme en nationale identiteit.

Of Rob Jetten uiteindelijk als eerste een verkenner mag aanwijzen, hangt af van enkele duizenden stemmen — en van de poststemmen die nog binnenkomen uit het buitenland. Pas als die geteld zijn, zal officieel worden vastgesteld welke partij de grootste is.

Tot die tijd blijft Nederland in spanning. Nog nooit eerder hing het politieke lot van een land af van zó’n kleine marge. Eén ding is zeker: wat hier gebeurt, zal nog lang worden besproken in de Haagse wandelgangen.

Een nieuw hoofdstuk in de Nederlandse politiek

Met D66 en de PVV schouder aan schouder op 26 zetels, breekt een nieuw tijdperk aan.

Of het land straks wordt geleid door de progressieve koers van Rob Jetten of door het rechtse beleid van Geert Wilders, hangt af van een paar duizend stemmen — en dat maakt deze verkiezingen tot een van de spannendste in de Nederlandse geschiedenis.

De komende dagen zullen bepalen wie de grootste partij is, wie de eerste stap zet in de formatie, en uiteindelijk: welke richting Nederland opgaat.