In Terneuzen is de politieke bom ontploft. Burgemeester Erik van Merrienboer heeft aangekondigd op te stappen nadat de gemeenteraad opnieuw van koers veranderde over de komst van een asielzoekerscentrum.

Het langdurige debat over het azc sleept al maanden voort, maar nu lijkt de grens bereikt: de burgemeester ziet geen basis meer om goed samen te werken met de gemeenteraad en legt zijn functie neer.

De situatie zorgt voor flinke beroering in Zeeuws-Vlaanderen en ver daarbuiten, want een burgemeester die vertrekt om een inhoudelijk dossier komt nauwelijks voor.

Het besluit roept vragen op over de politieke verhoudingen in Terneuzen én over de uitvoering van de landelijke spreidingswet.

Hoe het azc-plan ooit ontstond

Terneuzen stond lange tijd bekend als een gemeente die constructief meedacht over opvang van asielzoekers.

Om te voldoen aan de spreidingswet werd een locatie aangewezen in het voormalige kantoor van postorderbedrijf Neckermann.

De bedoeling was een opvang voor maximaal 200 mensen – volgens de burgemeester een haalbaar en goed georganiseerd plan.

Jarenlang wees alles erop dat de gemeente dit traject zou doorzetten. Diverse overleggen met het COA, voorbereidende stappen richting vergunningen en communicatie richting inwoners liepen allemaal volgens schema. Toch begon de sfeer binnen de politiek langzaam te veranderen.

De weerstand in de samenleving groeide, protesten namen toe en lokale partijen kregen vaker kritische vragen.

Een verrassende draai in de gemeenteraad

De discussie barstte echt los toen de gemeenteraad moest stemmen over de omgevingsvergunning, een cruciale stap voor de komst van het azc. In oktober werd twee keer gestemd, waarbij de raad precies in twee kampen was verdeeld: vijftien voor, vijftien tegen. Een zeldzaam gelijkspel dat meteen liet zien hoe gevoelig het onderwerp lag.

Op 13 november kwam er een derde stemronde. Dit keer viel de beslissing wél de ene kant op: zestien raadsleden stemden tegen, dertien voor.

Daarmee lag er een duidelijke meerderheid die niet verder wilde met het plan. De druk op het college van B&W nam toe, en uiteindelijk kozen de wethouders ervoor om dit raadsadvies te volgen.

Alleen één wethouder was niet aanwezig in die beslissing — die was al eerder opgestapt vanwege privéomstandigheden.

Met deze koerswijziging stond de burgemeester ineens volledig alleen.

Burgemeester twijfelt aan integriteit van de raad

In zijn brief aan de gemeenteraad schrijft Van Merrienboer dat hij zich afvraagt of de wisselende stemmen wel “zonder last” tot stand zijn gekomen.

Daarmee suggereert hij dat bepaalde raadsleden onder druk zijn gezet of beïnvloed in hun stemgedrag. Zo’n insinuatie is uiterst ongebruikelijk en werd door velen gezien als een teken dat de verhoudingen totaal verziekt zijn.

De burgemeester benadrukt dat het zijn verantwoordelijkheid is om besluiten te kunnen verdedigen, maar dat hij de draai van het college eenvoudigweg niet kan uitleggen. Het besluit om geen azc te willen, terwijl de gemeente eerst jarenlang naar die optie toewerkte, noemt hij onlogisch en schadelijk voor de samenwerking.

Van Merrienboer overwoog zelfs om het besluit van het college via de rechter te laten vernietigen, omdat hij meende dat er juridische argumenten voor waren.

Maar uiteindelijk besloot hij dat deze stap de gemeente alleen maar verder zou beschadigen. De verstandhouding binnen het bestuur staat al onder grote druk en volgens hem zijn er genoeg dossiers die stabiliteit vereisen, zeker met de verkiezingen voor de deur.

Daarom kiest hij ervoor om zijn ontslag in te dienen.

Commissaris van de Koning grijpt in

De commissaris van de Koning in Zeeland, Hugo de Jonge, reageerde snel en duidelijk: hij raadt het ontslag af. Volgens hem is de situatie zó ernstig dat eerst een besloten gesprek met de hele gemeenteraad nodig is.

De Jonge wil dat alle betrokkenen nog één keer met elkaar om tafel gaan, voordat definitieve stappen worden gezet.

Hij noemt de situatie uitzonderlijk en benadrukt dat het aanblijven van de burgemeester belangrijk kan zijn voor bestuurlijke rust. Maar de spreidingswet blijft ondertussen gewoon gelden. Dat betekent dat Terneuzen hoe dan ook een vorm van opvang moet organiseren, óók onder een waarnemend burgemeester.

De Jonge wees er fijntjes op dat een nieuwe burgemeester tegen exact hetzelfde conflict kan aanlopen als de discussie niet wordt opgelost.

‘Bijzonder dat een burgemeester opstapt om inhoudelijk dossier’

Volgens John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, dat bestuurders traint, is de situatie uniek. Burgemeesters vertrekken soms vanwege een slechte sfeer of persoonlijke conflicten, maar bijna nooit om een inhoudelijke keuze. Dat dit nu wél gebeurt, laat volgens hem zien hoe diep het conflict zit.

Bijl twijfelt bovendien of de gemeente uberhaupt de komst van een azc kan tegenhouden. De spreidingswet verplicht gemeenten om opvang te organiseren en weigeren is geen optie.

Daardoor lijkt de ruzie meer te draaien om politieke standpunten en persoonlijke emoties dan om de wettelijke realiteit.

Bijl noemt het opvallend dat de burgemeester zijn twijfels over de integriteit van raadsleden publiekelijk heeft gedeeld.

Zulke woorden komen volgens hem bijna nooit voor in de openbaarheid. Dat de emoties hoog oplopen, begrijpt hij, maar hij ziet hierin vooral een bewijs dat de situatie al volledig is geëscaleerd.

Wat betekent dit voor Terneuzen?

Het vertrek van de burgemeester – als dat doorgaat – kan grote gevolgen hebben. De gemeente moet zich blijven bezighouden met het azc-dossier, de verkiezingen staan voor de deur en andere belangrijke projecten kunnen niet stil komen te liggen.

Daarnaast speelt er nog iets anders: de relatie tussen bestuur en raad heeft een flinke deuk opgelopen. Het vertrouwen dat nodig is om meters te maken op dossiers zoals woningbouw, infrastructuur of regionale samenwerking is beschadigd.

Zonder herstel van die samenwerking wordt het voor elke nieuwe burgemeester een uitdaging om de gemeente bestuurbaar te houden.

Politieke druk, protesten en landelijke wetgeving

De discussie over asielzoekerscentra zorgt in meerdere Nederlandse gemeenten voor onrust. In verschillende plaatsen vonden protesten plaats, soms vreedzaam, soms minder prettig.

De druk op lokale bestuurders is groot en raadsleden ervaren steeds vaker dat het democratische proces wordt beïnvloed door emotie, sociale media en actiegroepen.

Terneuzen vormt daarmee geen uitzondering, maar wel een extreem voorbeeld. De landelijke spreidingswet is bedoeld om te voorkomen dat gemeenten hun verantwoordelijkheid afschuiven, maar dat neemt de lokale gevoeligheden niet weg.

Veel gemeenten worstelen met de balans tussen maatschappelijke weerstand en wettelijke plicht.

Hoe nu verder?

De komende dagen worden cruciaal. De commissaris van de Koning wil een besloten overleg met de gemeenteraad om de situatie te bespreken en te kijken of de breuk nog te herstellen is.

Pas daarna wordt duidelijk of het ontslag van de burgemeester formeel wordt verwerkt en wanneer Terneuzen een waarnemer krijgt.

Ondertussen blijft de vraag boven de markt hangen: kan een gemeente die verplicht is om opvang te regelen uberhaupt stoppen met de plannen, of is het slechts uitstel van onvermijdelijke besluiten?

Wat vaststaat: de bestuurlijke rust in Terneuzen is voorlopig ver te zoeken. Het azc-dossier heeft meer losgemaakt dan alleen een beleidsdiscussie.

Het heeft geleid tot een forse vertrouwensbreuk, politisering van persoonlijke verhoudingen en een unieke stap van een burgemeester die zich niet langer gesteund voelt door zijn eigen raad.