Het griepseizoen laat zich normaal gesproken pas echt voelen na de feestdagen, maar dit jaar lijkt alles anders te verlopen.

Terwijl veel mensen nog bezig zijn met de voorbereidingen voor Sinterklaas en kerst, melden internationale gezondheidsinstanties nu al een opvallende en zorgwekkende stijging in het aantal griepgevallen.

Niet alleen begint het seizoen weken eerder dan normaal, er is ook een nieuwe variant opgedoken die wetenschappers nauw in de gaten houden.

Volgens het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) is de huidige situatie bijzonder.

De organisatie waarschuwt voor een ongewoon vroege start van het griepseizoen in Europa, waarbij vooral het Verenigd Koninkrijk al te maken heeft met een flinke toename aan besmettingen.

En zoals bijna altijd: wat daar gebeurt, rolt vanzelf door naar Nederland.

Het RIVM bevestigt dat de signalen niet genegeerd kunnen worden.

De early warning-systemen kleuren eerder rood dan gebruikelijk en dat past volgens deskundigen niet bij het normale ritme van de griep. Helemaal opvallend is dat deze vroege golf lijkt samen te vallen met de doorbraak van een nieuwe variant: de zogeheten k-variant.

De vraag is vooral hoe ernstig deze variant uitpakt en in hoeverre bestaande vaccins nog bescherming bieden.

Vroege griepgolf veroorzaakt onrust bij deskundigen

In een gemiddeld jaar begint de griep pas echt te circuleren zo rond januari, met een piek in de weken na de feestdagen.

Dit jaar is het patroon compleet anders. In het Verenigd Koninkrijk stijgt het aantal patiënten met griepklachten al flink, en dat is volgens virologen een voorbode van wat ons hier te wachten staat.

Het RIVM ziet hetzelfde patroon ontstaan dat eigenlijk ieder jaar terugkeert: het virus begint in West- en Zuid-Europa en werkt zich daarna snel naar het noorden. Dat gebeurt vrijwel automatisch en vaak zonder duidelijke verklaring.

Toch blijft het opvallend dat de besmettingen nu al toenemen, zeker omdat er nog geen winterse kou is geweest die normaal gesproken een extra boost geeft aan virusverspreiding.

Adam Meijer, griepexpert bij het RIVM, geeft aan dat het goed mogelijk is dat Nederland binnen enkele weken te maken krijgt met een griepgolf. Dat zou betekenen dat de piek drie tot vier weken eerder komt dan we gewend zijn. Een scenario dat tot nu toe zelden voorkomt.

Nieuwe k-variant zorgt voor extra zorgen

Alsof een vroeg griepseizoen nog niet onhandig genoeg is, komt daar ook nog een nieuwe variant om de hoek kijken: de k-variant.

Deze mutatie lijkt zich vooral buiten Nederland al snel te verspreiden, maar wordt hier nu ook steeds vaker gedetecteerd. De vraag die iedereen bezighoudt: hoe ernstig is deze variant?

Uit laboratoriumtesten blijkt dat de huidige griepprik nauwelijks bescherming biedt tegen de k-variant. Tenminste, dat is het geval bij de testen die met antistoffen in fretten zijn uitgevoerd. Deze reageerden slecht op de nieuwe variant, waardoor onderzoekers vrezen dat het vaccin maar beperkt effect heeft.

Toch betekent dit volgens Britse deskundigen niet dat mensen volledig onbeschermd zijn. In tegenstelling tot dieren hebben mensen levenslang contact gehad met verschillende griepvirussen, waardoor het immuunsysteem beter voorbereid is.

Dat biedt een zekere basisbescherming, al blijft het moeilijk in te schatten hoe de variant zich in de praktijk ontwikkelt.

Het gaat bij de k-variant om een afgeleide van het bekende H3N2-virus, een subtype dat vaker voor problemen zorgt bij ouderen.

De klachten lijken grotendeels hetzelfde als bij eerdere varianten, maar kwetsbare groepen kunnen er iets zieker van worden. Dat kan leiden tot meer ziekenhuisopnames en mogelijk ook meer sterfgevallen.

Is de nieuwe variant ook verantwoordelijk voor de vroege start van het seizoen?

Hoewel het logisch klinkt dat een nieuwe variant zorgt voor een snellere verspreiding, is dat volgens het RIVM niet met zekerheid te zeggen.

Het kan een rol spelen, maar dat hoeft niet. Griepvirussen zijn grillig en laten zich lastig voorspellen. Soms lijkt een variant agressiever, terwijl het daadwerkelijke effect uiteindelijk meevalt.

Het belangrijkste signaal uit de laboratoria is dat de variant zich snel verspreidt, maar dat hoeft niet per se te betekenen dat deze ook verantwoordelijk is voor de vroegere start. Toch houden gezondheidsdeskundigen rekening met dat scenario, simpelweg omdat het niet uitgesloten kan worden.

RIVM roept kwetsbare mensen op om de prik te halen

Ondanks de onzekerheden is het advies van het RIVM hetzelfde als elk jaar: haal de griepprik als je tot een risicogroep behoort.

Mensen met een zwakkere gezondheid, ouderen en mensen met bepaalde aandoeningen lopen bij griep een hogere kans op complicaties. Dat is met de nieuwe variant niet anders.

De effectiviteit van de griepprik wordt geschat op 30 tot 40 procent onder volwassenen. Dat lijkt misschien laag, maar volgens het RIVM is deze bescherming al enorm waardevol.

Een vaccin werkt bijna nooit voor de volle 100 procent, maar vermindert wel de kans op besmetting én de kans op ernstige klachten. In een jaar met een vroege en mogelijk zwaardere griepgolf kan dat veel verschil maken.

Meijer benadrukt dat de bescherming nooit nul is. Iedere vorm van immuniteit helpt om het virus af te remmen en de kans op het doorgeven van het virus te verkleinen. En dat kan uiteindelijk de druk op de zorg temperen.

Wat kunnen we verwachten de komende weken?

Het is lastig te zeggen hoe het griepseizoen zich verder ontwikkelt, maar de kans dat Nederland wordt overvallen door een vroege golf, is reëel. Zeker als de k-variant zich hier net zo snel verspreidt als in het buitenland.

De komende weken zullen vooral in het teken staan van monitoring: hoe snel stijgen de cijfers en welke varianten worden het vaakst aangetroffen?

Daarnaast is het afwachten of de klinische impact van de nieuwe variant meevalt of juist tegenvalt. De verwachting is dat de meeste mensen dezelfde soort griepverschijnselen krijgen als normaal, maar dat vooral ouderen en kwetsbaren extra alert moeten zijn.

Wat in ieder geval duidelijk is: het griepseizoen 2025 wordt er eentje die anders verloopt dan anders, en mogelijk eerder voor overlast zorgt dan veel mensen gewend zijn.