De formatie in Den Haag heeft een verrassende wending genomen. Verkenner Wouter Koolmees heeft besloten dat alleen D66 en CDA de komende weken met elkaar aan tafel gaan. Een besluit dat bij veel politieke volgers de wenkbrauwen doet fronsen.

Twee partijen die samen minder dan een derde van de stemmen vertegenwoordigen, krijgen nu exclusief de kans om te praten over de toekomst van Nederland. Ondertussen mogen andere partijen — waaronder de VVD, PVV, BBB en FVD — slechts toekijken vanaf de zijlijn.

Nieuwe ronde, nieuwe richting

Volgens Haagse bronnen wil Koolmees dat D66 en CDA in deze besloten fase vooral werken aan de grote thema’s: migratie, economie, wonen, stikstof en veiligheid.

Pas als daar voldoende overeenstemming over is, zouden andere partijen kunnen aansluiten. Die keuze is opvallend, want de verkenning lijkt hiermee bewust in een smalle richting te worden getrokken.

Critici vinden het vreemd dat juist twee middenpartijen, die bij de verkiezingen flink verloren, nu het voortouw krijgen. De vraag die overal in Den Haag klinkt: waarom worden de partijen die wél grote winst boekten buitengesloten?

Verkiezingen rechts, maar de macht blijft in het midden

De verkiezingen van oktober lieten een duidelijke verschuiving zien naar de rechterkant van het politieke spectrum. PVV, BBB en FVD zagen hun steun toenemen, terwijl D66 juist fors verloor. Toch zijn het nu D66 en CDA die de agenda mogen bepalen.

Veel rechtse kiezers voelen zich daardoor bedrogen. “De uitslag was rechts, maar de macht blijft midden-links,” klinkt het in verschillende politieke analyses.

Binnen de VVD, tot voor kort nog een logische partner voor D66 en CDA, groeit eveneens de frustratie. Meerdere partijleden vinden dat de formatie niet langer weerspiegelt wat de kiezer heeft gekozen.

Rob Jetten spreekt van ‘noodzakelijke tussenfase’

D66-leider Rob Jetten noemt de nieuwe stap een “noodzakelijke tussenfase”. Volgens hem is het belangrijk om eerst inhoudelijke overeenstemming te bereiken voordat andere partijen aanschuiven. Hij stelt dat een te brede start alleen maar tot vertraging zou leiden.

Toch zien tegenstanders dit als een tactische zet. Zij vermoeden dat D66 via deze tussenfase probeert om de formatie richting een centrumlinkse koers te sturen. Het gevaar, zeggen zij, is dat rechtse partijen straks alleen nog mogen meedoen om afspraken te bekrachtigen die al grotendeels vastliggen.

De rol van Koolmees onder vuur

Dat Wouter Koolmees, voormalig minister van D66 en nu topman bij de NS, de verkenning leidt, zorgt voor debat.

Zijn nauwe banden met D66 wekken bij sommige partijen de indruk dat hij niet volledig neutraal is. Koolmees zelf wijst die kritiek van de hand en zegt dat zijn ervaring juist helpt om partijen bij elkaar te brengen.

Maar in de wandelgangen van het Binnenhof klinkt het anders. Sommigen vergelijken zijn rol met die van een scheidsrechter die ooit in één van de teams speelde. Tegenstanders vrezen dat het proces hierdoor al bij voorbaat een bepaalde politieke kleur krijgt.

Voorstanders daarentegen vinden dat Koolmees dankzij zijn ervaring weet hoe hij vastgelopen onderhandelingen weer op gang krijgt.

CDA balanceert tussen samenwerking en identiteit

Voor het CDA is deze samenwerking met D66 een riskante zet. Partijleider Henri Bontenbal probeert zijn partij te positioneren als een stabiele middenmacht, maar dat brengt risico’s met zich mee.

Een groot deel van de traditionele achterban vindt dat het CDA zich te veel conformeert aan linkse partijen.

Bontenbal benadrukt dat hij “constructief” wil meedenken en dat zijn partij de deur openhoudt naar meerdere richtingen. Toch sluit hij samenwerking met de PVV nog steeds uit, een standpunt dat slecht valt bij rechtse kiezers.

Binnen het CDA zelf lopen de meningen uiteen: sommigen vinden deze samenwerking met D66 noodzakelijk om invloed te behouden, terwijl anderen vrezen dat de partij haar herkenbare profiel verder verliest.

De houding van D66 roept weerstand op

De manier waarop D66-leider Rob Jetten de regie naar zich toetrekt, stuit op weerstand. Zijn uitspraak dat het “goed is om eerst met het CDA te praten” klonk voor velen alsof D66 vanzelfsprekend de leiding heeft. Dat beeld wringt, vooral omdat de partij bij de verkiezingen flink verloor.

Critici verwijten Jetten arrogantie. Zij vinden dat D66 zich gedraagt alsof het de grootste winnaar is, terwijl het juist één van de verliezers was.

Toch lijkt Jetten niet van plan gas terug te nemen. Hij benadrukt dat Nederland behoefte heeft aan stabiliteit en dat een doordachte aanpak beter is dan “haastige combinaties die later weer mislukken”.

Rechts Nederland voelt zich genegeerd

Aan de rechterkant van het politieke spectrum groeit de woede. PVV, BBB, FVD en JA21 zien de gang van zaken als een teken dat hun stem weinig waard is.

Vooral bij de achterban leeft het gevoel dat de verkiezingsuitslag niets uitmaakt, omdat de gevestigde partijen elkaar blijven vasthouden.

De VVD, die weigert om met GroenLinks-PvdA te onderhandelen, zit intussen in een lastig parket. Zonder VVD heeft een centrumlinkse coalitie geen meerderheid, maar zolang de liberalen niet meedoen, kan ook een centrumrechtse coalitie niet ontstaan.

Daardoor lijkt de formatie vooral een schaakspel te worden waarin iedere zet bedoeld is om tijd te winnen.

Vertrouwen in de democratie onder druk

Wat zich nu in Den Haag afspeelt, gaat verder dan de vraag welke partijen samen een kabinet vormen. Het raakt aan het vertrouwen van burgers in de politiek. Wanneer kiezers het gevoel krijgen dat hun stem weinig invloed heeft op de uitkomst, groeit de afstand tussen burger en bestuur.

Dat risico is reëel. De opkomst van partijen als PVV, BBB en NSC laat zien dat veel Nederlanders verandering willen. Maar als die roep telkens wordt genegeerd, kan de frustratie verder toenemen. Volgens sommige analisten is dat precies wat nu gebeurt: de democratie lijkt in de greep van strategie en machtsspel.

Koolmees verdedigt zijn aanpak

Ondanks alle kritiek houdt Koolmees vast aan zijn lijn. Hij benadrukt dat hij niet kiest voor partijen, maar voor “een aanpak die resultaten oplevert”.

Volgens hem is het logisch om te beginnen met partijen die bereid zijn om inhoudelijk te praten. Pas daarna kunnen anderen aansluiten, stelt hij.

Toch nemen de twijfels toe. Verschillende Kamerleden vragen zich af waarom de formatie juist nu zo smal wordt ingestoken, terwijl het land schreeuwt om een stabiele regering.

Een formatie vol spanning en strategie

De komende weken moeten uitwijzen of de gesprekken tussen D66 en CDA tot concrete resultaten leiden. Als de samenwerking standhoudt, kan dit de basis worden van een breder kabinet. Maar als ook dit overleg strandt, is de formatie opnieuw terug bij af.

Wat vaststaat, is dat de huidige koers een duidelijk signaal afgeeft: de macht ligt nog steeds in het midden van het politieke spectrum, ondanks een verkiezingsuitslag die anders deed vermoeden.

Conclusie: koers zonder VVD roept meer vragen dan antwoorden op

De beslissing van Wouter Koolmees om D66 en CDA exclusief te laten onderhandelen, markeert een nieuw hoofdstuk in de toch al moeizame formatie. Voorstanders zien het als een kans op rust en inhoud, tegenstanders als een poging om de rechtse meerderheid buiten spel te zetten.

Of dit experiment leidt tot een doorbraak of tot nog meer verdeeldheid, zal snel blijken. Eén ding is zeker: de Nederlandse kiezer kijkt met groeiende verbazing toe hoe de politieke puzzel in Den Haag steeds ingewikkelder wordt.