In Den Haag lijkt de formatie vastgelopen, maar juist dan verschijnt er een onverwachte wending die de situatie kan veranderen. Het gaat om een voorstel dat schuift met de volgorde en gesprekspartners, precies waar de formatie vastgelopen is.

In deze blog lees je wat er achter dit plan zit, wie schuift, wie moppert en wat het kan betekenen voor de komende dagen.

Waarom de formatie vastloopt

De verkiezingsuitslag heeft het speelveld versplinterd en geen enkele partij komt in de buurt van een meerderheid. Grote partijen staan ideologisch ver uit elkaar, waardoor het bouwen van een stabiel team moeizaam verloopt. Het gevolg is dat rondjes praten veel energie kost en weinig oplevert.

In die brij probeert iedereen de eigen richting vast te houden. VVD-leider Dilan Yesilgöz stuurt op een centrumrechtse mix met D66, CDA en JA21. Rob Jetten van D66 wijst juist richting samenwerking met GroenLinks-PvdA, wat bij de VVD op weerstand stuit.

Deze botsing van voorkeuren leidt tot stilstand. De hoop op een kabinet voor de feestdagen slinkt, terwijl de telefoonlijnen roodgloeiend blijven. De tijd tikt, maar beweging ontbreekt.

Koolmees kiest een nieuwe volgorde

Verkenner Wouter Koolmees werkt aan zijn laatste verslag en geeft vanavond rond zeven uur het document aan de voorzitter van de Tweede Kamer. Hij herhaalt niet dezelfde routine. In plaats daarvan stelt hij een andere volgorde voor: eerst D66 en CDA aan tafel, daarna kunnen anderen aansluiten.

Die keuze is opvallend, want de afgelopen weken stonden juist deze twee partijen niet bepaald dicht bij elkaar. Toch zit er logica in: door de basis tussen twee middenpartijen te leggen, wordt het makkelijker om later een brug te slaan. Denk je nu: werkt dat? Dat is precies de vraag die donderdag in het debat aan de orde komt.

Insiders lezen het als een poging om de impasse te breken zonder meteen een volledige coalitie te vormen. Eerst zien waar de overlap ligt, dan pas stapelen. Het is geen trucje, maar een andere route.

Standpunten van de hoofdrolspelers

Rob Jetten wil de inhoud centraal zetten. In zijn woorden: weg van het strategische schaakspel, richting thema’s die mensen thuis direct raken, zoals woningnood, klimaat en zorg. Minder draaien, meer doen.

Henri Bontenbal van het CDA noemt zijn partij constructief. Hij laat de deur open, mits er respect is voor elkaars standpunten. Niet met harde eisen, wel met een duidelijke wens voor duidelijkheid.

Aan de VVD-zijde klinkt een ander geluid. Dilan Yesilgöz zegt dat er volgens haar helemaal geen probleem is en dat tempo nu nodig is. Haar favoriete mix blijft D66, CDA en JA21, omdat zij daarin de balans ziet die het land volgens haar nodig heeft.

De rol van JA21 en de linkse optie

Op papier past JA21 in de puzzel van de VVD. Maar D66 voelt daar weinig voor, onder meer omdat de koers op klimaat en Europa schuurt. Dat is niet een klein krasje; het is een breuklijn.

D66 kijkt liever naar een combinatie met GroenLinks-PvdA. Die richting is voor de VVD dan weer onwenselijk. Zie daar het knelpunt: de een wenst meer steun links, de ander wil juist een centrumrechtse motor.

Koolmees probeert die tegenstelling niet weg te poetsen, maar te omzeilen. Eerst balans zoeken tussen D66 en CDA, daarna pas kiezen welke kant het blok uitzwaait.

Eerste Kamer als extra hindernis

Zelfs als er in de Tweede Kamer een akkoord komt, staat de Eerste Kamer nog op het bord. Daar is geen automatische meerderheid te vinden, welke combinatie je ook maakt. Dat maakt wetgeving kwetsbaarder en vraagt om andere politieke reflexen.

Eerste Kamervoorzitter Mei Li Vos (GL-PvdA) wijst erop dat dit sinds 2010 vaker voorkomt. Volgens haar is het realistischer om per wetsvoorstel samen te werken dan vast te houden aan een dichtgetimmerd regeerakkoord. De senaat weegt vooral de kwaliteit van de wet, niet de politieke winst.

Die nuchtere benadering klinkt logisch, maar makkelijk is het niet. Met negentien fracties wordt de route rommeliger en moet elke stap zorgvuldig worden gepland. Het vraagt om geduld en vakmanschap.

Spanningen binnen de Partij voor de Dieren

Terwijl boven de formatie wolken hangen, barst in de Eerste Kamer een intern conflict bij de Partij voor de Dieren los. Senator Visseren-Hamakers gaat solo na een botsing met collega’s Koffeman en Nicolaï. De naam van de partij mag ze niet meenemen.

Het bestuur noemt de breuk jammer, maar schaart zich wel achter haar. Volgens de partijleiding heeft ze brede steun onder de achterban. Het illustreert hoe broos verhoudingen overal zijn, zelfs buiten de formatiekamers.

Zo’n scheur is meer dan een voetnoot. Het toont hoe spanning in de breedte van de politiek voelbaar is, en hoe snel een fractie in meerdere richtingen kan trekken.

Nieuwe Kamer, nieuwe start

In de Tweede Kamer wisselen stoelen van eigenaar. Zeventig leden nemen afscheid, compleet met bloemen, persoonlijke woorden van de voorzitter en zelfs tromgeroffel op de bankjes. Een ceremonie met traditie en een vleugje sentiment.

Morgen leggen de nieuwkomers de eed af. Donderdag volgt meteen het debat over het verslag van Koolmees. Er is dus geen tijd om rustig te landen.

Dat debat bepaalt de volgende stap: komt er een nieuwe verkenner of schuift men door naar een informateur? Het is het moment waarop de nieuwe ploeg meteen mag laten zien hoe ze wil werken.

Wat dit betekent voor de komende dagen

Voor Koolmees zit de klus erop zodra hij het verslag heeft ingeleverd. Daarna keert hij terug naar zijn baan bij de Nederlandse Spoorwegen. Kort, intensief en in een van de lastigste formaties van de afgelopen jaren.

Zijn voorstel zet een klein lichtpuntje in een donkere tunnel. D66 en CDA eerst samen kan de basis leggen voor een breder akkoord. Of het lukt, hangt af van de bereidheid om over schaduwen heen te stappen.

Reken niet op vuurwerk, maar op een mogelijke verschuiving. Voorzichtig optimisme mag, maar zonder te doen alsof de problemen weg zijn. Vertrouwen is laag en verschillen zijn groot.

Wat jij nu kunt volgen

Het debat van donderdag wordt het scharniermoment. Als de Kamer het pad van Koolmees steunt, dan volgen gerichte gesprekken tussen D66 en CDA. Daarna kan worden gekeken welke partij op inhoud kan aansluiten.

Volg de lijnen waar spanning zit: hoe reageert de VVD als ze niet als eerste meedoet? En wat doet GroenLinks-PvdA als de deur op een kier staat? De komende dagen geven antwoord.

Let ook op de senaat. Zonder meerderheid daar blijft elk wetsvoorstel een precisiewerkje. Een dun koord, met veel ogen die meekijken.

Korte samenvatting van de posities

• D66 wil de inhoud leidend maken en zoekt liever steun richting GroenLinks-PvdA.
• De VVD zet in op een centrumrechtse combinatie met D66, CDA en JA21.
• Het CDA presenteert zich als constructief en wil duidelijke omgangsvormen.

FAQ

Wat houdt de formatie vastlopen precies in?

Het betekent dat partijen ondanks veel gesprekken geen werkbare coalitie vinden, omdat standpunten botsen en niemand een meerderheid haalt. Daardoor lopen de pogingen steeds vast en schuift de besluitvorming vooruit. De tijd dringt, maar de puzzel blijft liggen.

Waarom stelt Koolmees voor om D66 en CDA eerst te laten praten?

Hij kiest voor een andere volgorde om de impasse te doorbreken. Door twee middenpartijen te laten aftasten waar ze elkaar raken, kan later logischer worden aangesloten. Het is een poging om eerst een basis te leggen voordat grotere keuzes volgen.

Waarom is JA21 een breekpunt in deze formatie?

De VVD ziet JA21 als onderdeel van een centrumrechtse coalitie, maar D66 voelt daar weinig voor. Vooral op klimaat en Europese samenwerking schuurt het. Daardoor wordt de variant waar de VVD op aanstuurt ingewikkeld.

Welke rol speelt de Eerste Kamer bij de vastgelopen formatiesituatie?

In de Eerste Kamer is geen vanzelfsprekende meerderheid voor een nieuwe coalitie. Daardoor moet per wetsvoorstel steun gezocht worden, zoals Mei Li Vos benadrukt. Dat vraagt om flexibel samenwerken in plaats van blind varen op een dichtgetimmerd akkoord.

Wat gebeurt er na het verslag van Koolmees?

Donderdag bespreekt de Tweede Kamer het verslag en kiest wie de volgende stap zet: een nieuwe verkenner of een informateur. Als het voorstel wordt gevolgd, starten D66 en CDA met inhoudelijke gesprekken. Koolmees zelf keert terug naar zijn functie bij de Nederlandse Spoorwegen.