Den Haag – De kabinetsformatie krijgt een opvallende wending. Verkenner Wouter Koolmees heeft aangekondigd vrijdag verder te praten met een aantal politieke combinaties die op het eerste gezicht elkaars tegenpolen lijken. Zo zullen D66 en JA21 samen aanschuiven voor een gesprek, terwijl later op de dag ook de VVD in gesprek gaat met GroenLinks-PvdA.

Met deze gesprekken hoopt Koolmees te achterhalen waar de verschillen precies liggen en of er toch nog ruimte bestaat voor samenwerking tussen partijen die ideologisch ver van elkaar staan. “Er zijn maar weinig realistische coalities over,” zei Koolmees donderdag. “Daarom wil ik weten waar de echte blokkades zitten en of die misschien te overbruggen zijn.”

Onwaarschijnlijke combinaties

De eerste combinatie – D66 en JA21 – zorgt voor de meeste wenkbrauwen in politiek Den Haag. De partijen liggen op vrijwel elk belangrijk thema mijlenver uit elkaar. Waar D66 pleit voor een ruimhartig asielbeleid, een voortrekkersrol in klimaatbeleid en verdere Europese integratie, staat JA21 juist voor strengere migratieregels, lagere klimaatlasten en meer nationale soevereiniteit. Toch benadrukt Koolmees dat het belangrijk is om ook deze uitersten met elkaar in gesprek te brengen. “Je kunt pas echt uitsluiten wat niet werkt als je met elkaar hebt gesproken,” aldus de verkenner.

D66-leider Rob Jetten liet weten weinig enthousiasme te voelen voor samenwerking met JA21, maar zegt bereid te zijn om “het gesprek te voeren uit respect voor het proces”. Hij gaf eerder aan het liefst verder te willen praten met VVD, CDA en GroenLinks-PvdA. “Het land heeft behoefte aan stabiliteit en samenwerking tussen gematigde partijen,” zei Jetten.

Aan de andere kant laat JA21-leider Annabel Nanninga weten niet veel te verwachten van het gesprek met D66, maar noemt het “beleefd en verstandig” om te luisteren. “Wij weten dat we inhoudelijk heel ver van elkaar afstaan, maar soms is het goed om te horen hoe de ander denkt. Dat kan ook helpen om verschillen scherp te krijgen.”

Tweede gesprek: VVD met GroenLinks-PvdA

Later op de dag vindt een tweede opvallende ontmoeting plaats: VVD-leider Dilan Yeşilgöz schuift aan bij Frans Timmermans en Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA. Daarmee lijkt Koolmees te testen of de grootste partijen aan de rechter- en linkerflank bereid zijn tot enig wederzijds begrip.

Yeşilgöz benadrukte de afgelopen weken herhaaldelijk dat de VVD niet met GroenLinks-PvdA wil onderhandelen over een kabinet. Toch heeft ze ingestemd met een oriënterend gesprek “uit respect voor de verkenner”. “We praten niet over samenwerking, maar we luisteren naar elkaar. Dat hoort bij een open en democratisch proces,” aldus de VVD-leider.

GroenLinks-PvdA ziet de uitnodiging als een kans om duidelijk te maken waar hun prioriteiten liggen. Fractievoorzitter Jesse Klaver reageerde: “Wij staan altijd open voor een gesprek, ook met partijen die anders denken. Uiteindelijk willen we allemaal dat Nederland vooruitkomt.”

Weinig coalities mogelijk

Na de recente verkiezingen is de formatie bijzonder ingewikkeld. Er zijn slechts een paar combinaties mogelijk die op een meerderheid in de Tweede Kamer kunnen rekenen. De onderlinge blokkades tussen partijen maken het proces nog moeilijker. De VVD wil niet met GroenLinks-PvdA, JA21 sluit samenwerking met D66 uit, en NSC-leider Pieter Omtzigt heeft herhaald dat hij geen onderdeel wil zijn van een kabinet met de PVV.

Verkenner Koolmees probeert ondanks die patstelling ruimte te vinden voor overleg. “Het is mijn taak om vast te stellen waar partijen elkaar principieel uitsluiten en waar misschien toch nog bruggen te slaan zijn,” zei hij.

Voorzichtig optimisme

In Den Haag klinkt voorzichtig optimisme dat het gesprek tussen deze “politieke tegenpolen” ten minste kan bijdragen aan een minder verziekt debatklimaat. “We hoeven het niet over alles eens te zijn, maar we kunnen wel normaal met elkaar praten,” aldus een coalitiebron.

Na afloop van de gesprekken zal Koolmees begin volgende week verslag uitbrengen aan de Tweede Kamer. Of de gesprekken leiden tot concrete vervolgstappen, is nog onduidelijk, maar één ding is zeker: in een politiek landschap vol blokkades probeert de verkenner het onmogelijke – partijen die elkaar jarenlang meden, toch weer aan één tafel krijgen.